Rutubet ölçer, öteki adıyla higrometre, havadaki net nemi ve rutubet oranını ölçen alettir. Yunancadan gelen hygro, rutubet ve meter, ölçer kelimelerinden türemiştir. Meteoroloji başta olmak suretiyle saunalarda, seralarda, endüstriyel alanlarda, üretim tesisleri, depolama alanları ve taşıma araçlarındaki koşulları değerlendirmede, ağaç ve kerestelerde, mobilya dekorasyon üretiminde rutubet mevzusunda duyarlı ürün ve aletleri korumak için rutubet kontrolünün yapılmasında yaygın halde kullanılır.
Rutubet havada bulunan su miktarına verilen isimdir sadece üç şekilde değerlendirilir: mutlak rutubet, nisbi rutubet ve spesifik rutubet. Rutubet ölçümlerinde birim olarak g/m3 kullanılır. Mutlak rutubet ölçüm meydana getirilen ortamdaki bir metreküp havada bulunan su buharının gram cinsinden ağırlığıdır. Nisbi rutubet ise ortamın o anki sıcaklığında havada bulunun nemin, aynı sıcaklıkta ve aynı miktardaki havanın bulundurabileceği en düşük rutubet değerine oranıdır. Spesifik rutubet ise ortamda bulunan gazın içinde bulunan su buharı hacminin, gaz kütlesine oranlanmasıyla bulunan değerdir.
En temel higrometre çeşidi psikrometre diye adlandırılan, biri daima ıslak tutulan iki kabın içindeki termometreler vesilesiyle ölçüm icra eden alettir. Islak olan kaptaki termometre buharlaşmadan meydana gelen ısı kaybı sonucu daha azca ısı değerleri göstermekte düzgüsel kaptaki termometrenin gösterdiği ısı değerleriyle karşılaştırılması sonucu ortamın nemi hesaplanmaktadır. Bu yöntem sıfır celsius derecenin atındaki sıcaklıklarda ve belli tazyik şartlarında suda donmalar meydana geldiğinden bu koşullarda kullanılamaz.
Bir öteki higrometre çeşidinde ise havadaki su buharı yoğunlaştırılarak ortamdaki rutubet bulunur. Ortamdaki belli miktar hava soğutucu yardımıyla soğutularak havadaki su buharının yoğunlaşması sağlanır. Yoğunlaşma esnasında açığa çıkan ısı değerleri rutubet hesaplanmasında kullanılır.
Havadaki nisbi(bağıl) rutubet arttığında organik maddelerin boylarında uzama yaşanması durumunda yola çıkılarak hazırlanan higrometreler de oldukça yaygın olmamakla birlikte kullanılmaktadırlar. Çoğu zaman saç ve benzeri esnek yapılar kullanılır bu yapılar uzadığında, uzama miktarını algılayan mekanizma yardımıyla rutubet oranına erişilmiş olunur.
Kimyasal madde kullanan iki çeşit higrometre bulunmaktadır. Birincisinde havadaki su buharını çekerek ağırlaşan maddeler kullanılır ve bu kütle farkı havadaki su buharı hacminin bulunmasında kullanılır. Bir öteki yöntemde ise rutubet ölçerler kimyasal işlemlerden geçmiş metal tellerin elektrik direncinin havadaki rutubet oranında değişmesi prensibiyle çalışırlar.
Higrometrelerin tüm bu çeşitlerinde verileri işleyerek mantıklı verilere dönüştüren ara mekanizmalar bulunur. Bu değerlerin okunması ibre, gösterge, ekran yada yazıcı kanalıyla mümkün olur. Daha teknolojik higrometreler ise detayları hafızasında belli vakit aralıklarıyla kaydetmekte ve geriye dönük gözlem ve karşılaştırma yapma imkanı sağlamaktadır.
Bir higrometre türü olan odun rutubet ölçer, kereste rutubet ölçer aletleri de ağaçtaki nemin yüzde olarak kıymetini ölçen ahşap rutubet ölçer aletlerdir. Ağaçtaki rutubet oranı, ağacın işlem görebilmesi, sıhhatli ve dayanıklı olması için oldukça önemlidir. Denetim altında tutulamayan rutubet oranları, ağacın yumuşamasına, mantar ve böceklenmeye sebep olur.
