ام دی اف یا تخته فیبر دانسیته متوسط نوعی فرآورده چوبی است که از ترکیب الیاف چوب پهن برگان و سوزنی برگان به همراه چسب ساخته می‌شود. سپس در پروسه‌ای تحت گرما و فشار به شکل پانل‌های چوبی در می‌آید. در سال‌های اخیر نگرانی‌هایی در مورد خطرات احتمالی ام دی اف به وجود آمده و تحقیقات زیادی در این مورد صورت گرفته است. در این مقاله خطرات و نگرانیهای رایج در مورد ام دی اف را معرفی کرده و راهکارهای موجود را بررسی خواهیم کرد.
عمده نگرانی‌ها در رابطه با ام دی اف چیست؟
عمده نگرانی در رابطه با استفاده از ام دی اف انتشار یا متصاعد شدن گاز پرخطر فرمالدئید از آن است. عموما چسب مورد کاربرد در ساخت ام دی اف چسب اوره فرمالدئید (UF) نام دارد. اوره فرمالدئید چسبی سنتز شده با روش شیمیایی است که بصورت پودری یا مایع وجود دارد. این چسب از ترکیب اوره و فرمالدئید با نسبت‌های مشخص ساخته شده است. درصد بیشتر فرمالدئید در ترکیب سبب افزایش خاصیت چسبندگی می‌شود و در مقابل هرچه میزان فرمالدئید بکار رفته در چسب بیشتر باشد، گاز فرمالدئید بیشتری نیز از پانل‌های چوبی متصاعد خواهد شد. فرمالدئید عموما ماده ای است که فرار بوده و بخاطر این ویژگی ذاتی خود ماه‌ها و حتی سال‌ها پس از تولید ام دی اف نیز انتشار می یابد. به منظور کاهش خطرات کار با ام دی اف راه حل های زیر وجود دارد:
- در سنتز چسب اوره فرمالدئید از نسبت کمتری از فرمالدئید استفاده شود که این کار باید در کارخانه‌های تولید چسب صورت پذیرد.
- از میزان چسب کمتری در ساخت فرآورده‌های چوبی استفاده شود و برای حفظ مقاومت‌های پانل‌های چوبی به آیتم‌های فنی و مهندسی دیگر موثر در افزایش کیفیت و مقاومت تخته‌ها مثل خواص مورفولوژی الیاف، فرآیند تولید، کیفیت الیاف و خودچسبندگی بین الیاف و غیره توجه شود.
- از چسب‌های بدون فرمالدهید مثل چسب سویا، پلی وینیل استات یا دی متیل ایزوسیانات استفاده کنند (البته بادرنظر گرفتن قیمت و هزینه چسب ها).
- توجه به استانداردهای تعریف شده برای میزان مصرف چسب.
عوارض فرمالدهید چیست؟
بر طبق گزارش سازمان سرطان شناسی آمریکا گاز فرمالدئید در لیست عوامل بسیار موثردر ایجاد سرطان شناسایی شده است. قرارگرفتن طولانی مدت در معرض فرمالدئید منجر به سرطان می‌شود؛ از جمله سرطان بینی و سینوس و لوسمی. پیشرفت این نوع سرطان‌ها سال‌ها به طول می‌انجامد (معمولا 10 الی 15 سال).
وجود دوزی بالاتر از حد ایمنی فرمالدئید در هوا ممکن است باعث عوارضی چون آبریزش و سوزش چشم، بینی و گلو، سرفه، خس خس و حالت تهوع و سوزش پوست شود.
چنانچه به طور مکرر در معرض فرمالدئید قرار بگیرید، دچار برونشیت و حساسیت‌هایی مثل آسم خواهید شد. برخی به فرمالدئید حساسیت بالاتری دارند، اما برخی دیگر ممکن است هیچ واکنشی به آن نشان ندهند. شواهد محدودی نشان داده است که فرمالدئید به جنین در حال رشد نیز آسیب می‌رساند.
فرمالدهید و دیگر رزین‌ها چه عوارضی دارند؟
فرمالدئید موجود در چسب اوره فرمالدئید می تواند سبب ایجاد آسم و حساسیت پوستی شود. ذرات برخاسته از دیگر چسب‌ها نیز باعث ایجاد حساسیت یا التهاب می‌شود؛ اما مستندات کمی در رابطه با این که آیا رزین به تنهایی می‌تواند همان عوارض سلامتی برش و سنباده کاری متریال ساخته شده از رزین را داشته باشد موجود است.
قرار گرفتن در معرض فرمالدئید بسته به میزان اثربخشی سیستم تهویه، محافظت شخصی (مثل استفاده از دستگاه تنفس)، فرآیند کار (سنباده کاری گردوغبار بیشتری نسبت به برش‌کاری ایجاد می‌کند)، نوع ابزار (ابزار برقی گردوغبار بیشتری نسبت به ابزار دستی تولید می‌کند)، نوع چسب، شرایط محیطی (رطوبت و گرمای زیاد باعث تصاعد بیشتر گاز فرمالدئید از فرآورده‌های چوبی می‌شود)، می‌تواند متفاوت باشد.
تمهیداتی که می‌توان برای کاهش مواجهه با گاز فرمالدهید اندیشید
در صورت امکان از مصالح ایمن‌تری چون چوب طبیعی، پانل کامپوزیت ساخته شده با چسب های بدون فرمالدئید یا محصولاتی که میزان انتشار فرمالدئید کمتری دارند، استفاده کنید. از تخته‌های ام دی اف دارای گواهینامه CARB استفاده کنید.
از سیستم تهویه مناسب استفاده کنید. بهترین سیستم تهویه، تهویه موضعی صنعتی است که گاز و گردوغبار را از نقطه تولید استخراج می‌کند. این سیستم تهویه شامل هود، داکت، فن و کانال هواکش است که ممکن است به ابزار یا میز متصل شود. فیلترهایی که برای جذب گردوغبار چوب طراحی شده‌اند، لزوما گازهای مانند فرمالدئید را جذب نمی‌کنند. بعضی از سیستم‌های تهویه هم گردوغبار را جذب می‌کند و هم گاز را به بیرون هدایت می‌کند. اگر از سیستم تهویه برخوردار نیستید حتما تهویه مناسب اتاق داشته باشید.
با تمیزنگه‌داشتن فضا سطح گردوغبار را کاهش
دهید. اگر محل کار تمیز باشد، هنگام کار گردوغبار در هوا معلق نخواهد ماند. هرگز
از هوای فشرده برای تمیز کردن فضا استفاده نکنید؛ زیرا باعث ایجاد گردوغبار بیشتری
می‌شود.
پوشاندن سطح چوب با رنگ یا روکش و لبه‌های پانل‌ها با نوار لبه تا حدود زیادی از انتشار گاز فرمالدئید جلوگیری می‌کند.
از ماسک های تنفسی مناسب و ایمن برای گردوغبار و فرمالدئید استفاده کنید.
بهداشت را رعایت کنید. دست‌ها را دائم بشوئید و
در پایان روز کاری حمام کنید و لباس‌ها را عوض کنید.
هنگام کار از لوازم ایمنی مثل دستکش، ماسک و
عینک ایمنی استفاده کنید.
سیگار را ترک کنید. سیگار خطر ابتلا به سرطان و مشکلات قلبی و ریوی را تشدید می‌کند و ترک آن خطر ابتلا به این بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.
سازمان جهانی WHO پس از انجام آزمایشات در سال 2004 فرمالدئید را ماده‌ای سرطان زا اعلام کرده است. بر اساس استاندارد (NASI A208.2-2002) آمریکا و استانداردهای (BSEN 312 و EN3/2 و EN300 و EN-622-5 و EN-622-1) انگلیس، میزان انتشار فرمالدئید چوب MDF نباید بیشتر از ۳۰ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم باشد. در غیراینصورت باید در فضایی که دارای تهویه مناسب است به کار برده شود. در صورتی‌که ام دی اف مطابق با استانداردهای تعیین شده نباشد، در محیط‌های سربسته مثل بیمارستان، اتاق کودک، آشپزخانه، مدارس و… نباید استفاده شود.
حداکثر فرمالدهید ام دی اف در محیط‌های بسته باید ۹ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم باشد.
سوالات متداول
عوارض براده ام دی اف چیست؟
براده یا خاک اره ام دی اف حاوی چسب اوره فرمالدهید است؛ به همین دلیل می تواند عوارض مختلفی را برای پوست و دستگاه تنفسی ایجاد کند. به طور کلی استنشاق خاک اره نیز عوارض تنفسی مختلفی را به دنبال دارد.
چه راه‌هایی برای کاهش مضرات ام دی اف وجود دارد؟
می‌توان از مواد جایگزین ام دی اف یا تخته‌های ام دی اف دارای اوره فرمالدهید کمتر استفاده کرد.